Każdy człowiek wobec zagrożenia będzie odczuwał strach, co jest nie tylko naturalną, ale i bardzo potrzebną reakcją organizmu. Informuje nas to o niebezpieczeństwie i pomaga się przygotować lub uniknąć zagrożenia. Zdarza się jednak, ze ktoś odczuwa lęk przed sytuacją, która wydaje się obiektywnie bezpieczna np. widok pająka, jazda windą.
Czasami lęk ten może być tak silny, że przybiera formę fobii i zaburza funkcjonowanie. Obecnie coraz więcej osób zmaga się z problemami wynikającymi z silnego i nieuzasadnionego lęku. Dotyczy on nie tylko dorosłych, ale też dzieci, u których mogą występować różne rodzaje fobii, w tym fobia związana ze środowiskiem szkolnym.
Czym jest fobia szkolna
Fobia szkolna zwana też skolionofobią i didaskaleinofobią to zaburzenie lękowe występujących u dzieci i młodzieży. Pojawiający się lęk związany jest tylko ze środowiskiem szkolnym. Szacuje się, że fobia ta dotyka około 1–5% dzieci w wieku szkolnym.
Rodzaje fobii szkolnej
Fobia szkolna może obejmować dwie postacie:
- Ostra – lęk tutaj jest spowodowany konkretnym wydarzeniem np. upokorzeniem w szkole, a wcześniej dziecko przynajmniej przez 3 lata regularnie uczęszczało na zajęcia. Występuje zazwyczaj w młodszym wieku szkolnym. Ten rodzaj fobii łączy się niską samooceną, skłonnością do depresji, mniejszą towarzyskością, a większą zależnością od rodziców.
- Chroniczna – lęk przed szkołą stopniowo narasta. Dotyczy częściej nastolatków. Może wynikać z zaniedbań w fazie ostrej fobii, gdzie nie udzielono właściwej pomocy. Łączy się zwykle z obawą przed krytyką ze strony kolegów, silnym związaniem
z domem, niesamodzielnością.
Objawy fobii szkolnej
Głównym objawem jest silny lęk pojawiający się przed pójściem, jak i w trakcie pobytu w szkole. Trudności mogą pojawić się w każdej sferze funkcjonowania dziecka czy nastolatka. Do objawów fizycznych można zaliczyć:
- nieregularny rytm serca;
- rumienienie się lub bladość;
- problemy z oddychaniem, krótki, przyspieszony oddech;
- zmiany skórne np. wysypki, plamy;
- nagłe zmiany temperatury ciała, nadmierne pocenie się;
- uczucie pieczenia lub kłucia w klatce piersiowej;
- drżenie, napięcie lub skurcze mięśni;
- biegunka, wymioty, nudności;
- bóle brzucha, głowy, bóle w klatce piersiowej;
- zawroty głowy, omdlenia.
Jako objawy poznawcze można wymienić:
- zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi;
- brak motywacji;
- natrętne myśli;
- natręctwa tj. przymus powtarzania tych samych czynności;
- derealizacja, czyli zmiany w postrzeganiu rzeczywistości.
W sferze odczuwanych emocji oprócz lęku może pojawić się:
- przygnębienie, smutek;
- niepokój i nieufność;
- utrata odczuwania przyjemności;
- poirytowanie, a nawet złość;
- apatia;
- labilność emocjonalna;
- napady paniki;
- niskie poczucie własnej wartości.
W zachowaniu mogą pojawić się trudności takie jak:
- odmowa chodzenia do szkoły, brak zaangażowania na lekcjach;
- moczenie się;
- wycofanie się z kontaktów z rówieśnikami;
- trudności ze snem, koszmary.
Przyczyny fobii szkolnej
Na wystąpienie fobii szkolnej może mieć wpływ:
- Sprawdzanie wiedzy – lęk przed wystąpieniami publicznymi, trudności z nauką;
- Relacje z rówieśnikami – niepopularność, ignorowanie przez rówieśników,
nie konstruktywna rywalizacja, brak wsparcia w środowisku szkolnym przez kolegów; - Przemoc szkolna – zastraszanie, wyzywanie, wyśmiewanie, bicie itp. Unikanie szkoły staje się sposobem na uniknięcie problemu.
- Zmiana szkoły – szczególnie związana z wyjazdem do innego kraju;
- Postawa nauczycieli i wychowawców – od agresywnych i siejących postrach, poprzez kontrolujących, aż do niepewnych i niedostrzegających problemu;
- Sytuacja rodzinna – wysokie wymagania stawiane przez rodziców, nadopiekuńczość rodziców, brak zainteresowania rodzica środowiskiem szkolnym dziecka, rodzinne wydarzenia stresowe np. śmierć kogoś z bliskiej rodziny;
- Cechy indywidualne – np. uszkodzenie układu nerwowego, wady rozwojowe, niepełnosprawność, wady wymowy;
- Cechy charakteru – perfekcjonizm, wrażliwość na krytykę, bardzo wysoka ambicja, dążenie do doskonałości, stawianie sobie zbyt wysokich wymagań, niska samoocena, lęk przed porażką.
Leczenie fobii szkolnej
Leczenie fobii szkolnej wymaga kompleksowych działań i powinno rozpocząć się od profesjonalnej diagnozy. Warto zapewnić dziecku terapie indywidualną np. psychoterapię poznawczo – behawioralną, czy psychodynamiczną. Czasami, gdy objawy lękowe są bardzo nasilone, występujekonieczność włączenia leczenia farmakologicznego i podania leków przeciwdepresyjnych czy przeciwlękowych przez lekarza psychiatrę. Ważnym elementem jest też wprowadzenie psychoedukacji nie tylko dla dziecka, ale i rodziców. Znacząca jest stała współpraca z nauczycielami, w celu pomocy w dopasowaniu warunków szkolnych do problemu dziecka.
Fobia szkolna wpływa negatywnie na proces edukacji, ale także relacje rodzinne i społeczne. Późniejszymi skutkami mogą być trudności w funkcjonowaniu i zaburzenia zdrowotne w życiu dorosłym. Dlatego ważnym jest by odbudować u dziecka również poczucie własnej wartości, które nie tylko pomoże w leczeniu fobii, ale także ułatwi życie społeczne.
Joanna Knutel – psycholog Ośrodka
Interwencji Kryzysowej w Górnie
Źródła:
- Philip C. Kendall „Zaburzenia lękowe” w: Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Techniki terapeutyczne dla profesjonalistów i rodziców, Sopot 2016, str. 99-122.
- Ziółkowski, „Fobia u dzieci w wieku szkolnym”, Nauka i Społeczeństwo. Przegląd nauk społecznych, technicznych, medycznych i pedagogicznych, 1/2020, Tom 1, str. 65 – 80.
- https://salusprodomo.pl/blog/fobia-szkolna/.